Tashi Delek (Hallo op z'n Tibetaans)

De foto's kunnen weer bekeken worden op Picasaweb (klik op Picasaweb voor de foto's)

Daar zitten we dan... heel relax en gezellig bij Adrienne in Thailand de laatste hand te leggen aan ons verhaal over Tibet. We zijn daar geweest van 29 december tot en met 7 januari... inderdaad al even geleden ;) Zoals je het ziet, het is een lang verhaal geworden. We vonden het een erg interessant ‘land' en wilde dan ook zoveel mogelijk van wat we er van hebben meegekregen op papier zetten!
Onder de kopjes staat vaak eerst ‘info' en daarna meer onze eigen belevenissen, voor als je het één en ander wilt overslaan ;) Maar vooral de zijn foto's erg mooi om te zien en geven ook al een goed beeld!!

Treinreis
De toer begint met de treinreis van zo'n 4064 km vanuit Chengdu naar Lhasa (de hoofdstad van Tibet). Het laatste deel, de Qinhai-Tibet lijn, is behoorlijk nieuw (juli 2006), maar geen twijfel over mogelijk dat het nu al behoort tot de klassieke treinreizen van de wereld! Deze lijn is 1956 km lang, 86% bevindt zich boven de 4000 m en met het passeren van de Tangu-la pass (5072 m) is het 's werelds hoogste trein. Verder is het ook een knap stukje techniek: Ten eerste is de helft van de lijn op permafrost gebouwd, maar voor de zekerheid is er een koelsysteem onder de lijn gemaakt om het dooien tijdens een hete zomer te voorkomen. Daarnaast is er 160 km aan bruggen en verhogingen gebouwd, zeven tunnels (waaronder 's werelds hoogste) en 24 hogedrukkamers (om hoogteziekte van de medewerkers te behandelen).
Maar de lijn heeft ook zo z'n keerzijde... De Tibetanen maken zich zorgen om de culturele impact van de lijn. Het is een boost voor de economie, omdat transport veel makkelijker is (import), maar dit gaat natuurlijk ook gepaard met de import van vele Chinese toeristen en immigranten. Daarnaast is meer dan 90% van de werknemers afkomstig van andere provincies dan Tibet. En de kosten (4,1 miljard) die Beijing erin gepompt heeft is meer dan wat ze de laatste 50 jaar aan scholen en ziekenhuizen in Tibet bij elkaar hebben besteed.

Dit allemaal bij elkaar, maakt het toch een behoorlijk indrukwekkende treinrit! De uitzichten vanuit de trein waren dan ook echt prachtig. Van woestijnachtig landschap (wat ons deed terug denken aan de Gobi-woestijn), karamelgekleurde bergen, immens grote meren, tot uiteraard in de verte de hoge bergen met eeuwige sneeuw! Helaas moesten we de foto's door de ramen van de trein maken, maar zelfs die zien er nog indrukwekkend uit.

Weer even terug naar Chengdu: om 20:00 uur gaan we naar het station, opzoek naar onze Amerikaanse reisgenoot. Na enig rondzoeken geven we het op, we zien haar wel in de trein...
Bij het binnengaan van de trein, werd zoals verwacht naar het kopietje van onze Tibet-permit gevraagd. Grappig, want het werd duidelijk alleen gevraagd aan mensen die er niet Chinees uitzagen! De rest kon gewoon doorlopen, dus voor Chinezen zelf geen probleem om Tibet in te gaan. In de trein ontmoeten we onze Amerikaanse reisgenoot. Hèhè, het is nu duidelijk dat we haar niet konden vinden... Ze is dan wel Amerikaans, maar ze ziet er zo Chinees uit als wat! Ze is namelijk geboren in Korea. Zij kon dus wel gewoon de trein inlopen zonder haar permit te laten zien.
De eerste nacht en voor een groot deel de volgende dag bevinden we ons nog gewoon op ‘Chinees' grondgebied en gaan we nog niet echt de hoogte in. Deze dag hebben we besteed aan genieten van het uitzicht en ons inlezen in de wilde, maar treurige geschiedenis van Tibet. Verder kwam er af en toe en Chinees meisje langs, die enig Engels kon en het leuk vond om het over van alles en nog wat te hebben!

Aan het einde van de middag komt de conducteur langs met een papiertje, of we dat even willen invullen! Handig, want het staat er alleen maar in het Chinees op en die lui kunnen geen woord Engels. Ze willen dat we iets invullen en vervolgens ondertekenen, maargoed voor we dat doen willen we wel even weten waarvoor en wat ;) Uurtje later komt er een andere conducteur bij, ergens uit de trein gevist om ons te assisteren. Het papiertje dat we moesten ondertekenen ging erom dat we bekend zijn met het feit dat de trein erg hoog gaat en dat het hoogteziekte kan veroorzaken. Verder werden er zuurstofmaskertjes uitgedeeld. Mocht je je niet lekker voelen door de hoogte (hoofdpijn, kortademig, etc.) dan kan je dat aansluiten en gebruik maken van wat extra zuurstof. Nou... we zijn benieuwd hoe onze lichamen op de hoogte gaan reageren!
De tweede nacht redelijk goed geslapen, af ent toe wakker geweest en op die momenten merkten we beiden op dat we iets sneller ademen. Maar de volgende ochtend kwamen we tot de conclusie dat die grote hoogte op dat moment nog niet zoveel met ons deed. Geen zuurstofmaskertjes nodig gehad, geen hoofdpijn... hooguit af en toe een beetje sneller ademen. Wat een desillusie, we hadden ons er meer van voorgesteld ;) We hadden in ieder geval genoeg water mee genomen, want veel drinken is goed ter preventie van hoogteziekte.
Met onze Amerikaanse reisgenoot ging het wat minder goed die ochtend. Ze lag alleen maar te slapen... ze dronk en at niets, niet echt goed dus! Na een rondje in de trein te hebben gelopen, vonden we nog een paar anderen die we al in Chengdu ontmoet hadden en die ook richting Tibet gingen. Daarvan zaten er twee continu aan het zuurstofmaskertje. Wij waren eigenlijk best verbaasd dat te zien, omdat we het zelf niet nodig hebben en verder niemand zagen gebruiken in onze wagon! Maar het ging verder wel goed met ze. Tegen een uurtje of 13 gingen we terug naar onze coupé en de Amerikaanse lag nog steeds te slapen. We hebben haar maar wakker gemaakt, water voor d'r gekocht en een beetje gepusht om redelijk wat te drinken. Ze gaf aan dat zuurstof naar haar idee niet hielp, dus wij even testen bleek dat er helemaal niets uitkwam!! Conducteur erbij gehaald en die gaf aan dat de flessen leeg waren in onze wagon.... Nou lekker is dat! Dus we hebben haar op een stoeltje in een andere wagon gezet met wat flesjes water en wat eten er naast en gelukkig deed dat haar goed. Ze voelde zich nog niet op en top, maar wel een heel stuk beter!
Tegen 17 uur rollen we dan eindelijk Lhasa in. Het was een beetje bewolkt en de stad oogde op dat moment zo tussen de bergen gelegen wat grauw aan. Op het eerste gezicht lijkt dit gewoon op elke andere Chinese stad, mooi statig station met een mooi plein erbij. Buiten het station ontmoeten we onze gids, Sam, en één van onze drivers. We krijgen gelijk een witte sjaal van Sam in onze handen gedrukt, een Tibetaanse gewoonte... De jeep ziet er netjes uit en de gids maakt een leuke indruk! Nu nog even afwachten hoe de rest van de groep is, ze wachten op ons in het hotel.

Over goedkoop reizen gesproken... We hoorde van de andere Nederlanders in de trein dat één van hun groepsgenoten nogal op de goedkope tour is, dus alles echt zo goedkoop mogelijk probeert te regelen. Die jongen had dus gewoon vanuit Chengdu naar Lhasa (2 nachten) op een stoel gezeten, scheelde toch weer een paar tientjes...

Verder hadden we in de trein nog contact met een Tibetaanse jongen van rond de 25 jaar. Hij studeerde Engels in Chengdu en ging nu terug naar zijn familie. Al snel ging het gesprek over de situatie in Tibet. Hij begon daarover met de vraag of wij hun god kenden (de Dalai Lama dus) en praatte vrij open over de situatie en hoe hij er tegen aan keek. Hij zit dan wel bij ons in de coupé, maar als Tibetaan moet je toch wel heel erg oppassen met uitspraken die je daar over doet! Dus het verbaasde ons dan ook dat hij er zo open over was. Hij vertelde dat hij graag naar het buitenland zou willen gaan om zijn Engels te verbeteren, maar dat het erg lastig is (zo niet bijna onmogelijk) om als Tibetaan naar het buitenland te gaan. We lieten hem de LP van Tibet zien en daarin staat een brief en handtekening van de Dalai Lama. Hij vond dit leuk om te zien, maar was verbaasd dat we dat boek hadden. Wij hadden nadat we dat gelezen hadden al een beetje twijfels of dit boek hier toegestaan was, maar kennelijk is dat boek dus eigenlijk verboden hier... Het was erg interessant om met deze jongen te spreken en het was duidelijk dat hij het fijn vond om met ons (westerlingen) erover te praten. Hieronder eerst een stukje geschiedenis wat het allemaal een stukje duidelijker maakt!

Geschiedenis
Waar te beginnen met de geschiedenis van Tibet... Laten we proberen aan te sluiten bij de wat meer recente geschiedenis met een goede inleiding.
In 1949 viel de Chinese nationalistische overheid in handen van Mao Zedong en zijn communistische bandieten. Toen nog onbekend voor de Tibetanen, maar dit was de opening van waarschijnlijk het verdrietigste hoofdstuk van de geschiedenis van Tibet, dat helaas nog steeds niet afgesloten is.
Een jaar na de communistische overname van China vielen zo'n 40.000 Chinezen troepen Tibet aan. Met het armoedige leger van zo'n 4000 man had Tibet weinig kans. De overheid probeerde nog de aandacht af te leiden door het installeren van de 14e Dalai Lama (spiritueel en politiek leider van Tibet), die onderhand al 15 was. Maar met de juichende en dansende mensen op straat bood ook dit niet echt veel weerstand. Helaas was het beroep dat op de VN gedaan werd ook tevergeefs.
De Dalai lama probeerde nog te overleggen met Beijing, maar dit was niet meer nodig... De Chinezen hadden al hun eigen overeenkomst gemaakt waarbij de Tibetanen twee keuzes hadden: dan wel het ondertekenen van de gestippelde lijn of verdere agressie vanuit China tegemoet zien. Het 17-punten overeenkomst ‘Agreement on Measures for the Peaceful Liberation of Tibet' beloofde een één-land-twee-systemen structuur, zoiets dat lijkt op wat Hong Kong en Macau is aangeboden, maar het bood weinig garantie dat die belofte zou worden nagekomen. In 1951 werd dit contract getekend en Mao's eerste opmerking tijdens deze tekenceremonie was: ‘Welcome back to the Motherland'.
Het Tibetaanse Nieuwjaar in 1959 dat net als andere jaren legio mensen naar Lhasa bracht, zou dit jaar iets anders zijn: de Chinezen hadden hun eigen highlight er aan toegevoegd. Daarnaast werd de Dalai Lama uitgenodigd (meer een verkapt bevel) en hij accepteerde dat om onrust te voorkomen. Ook werd hem gevraagd niet met z'n gebruikelijke 25 bodyguards te komen, ook dit accepteerde hij. Al snel lekte dit nieuws uit en veroorzaakte dit frustraties bij de Tibetanen. Het was voor hun duidelijk dat de Chinezen er op uit waren om de Dalai Lama te kidnappen. Grote getalen verzamelden zich om het zomerpaleis van de Dalai Lama en ze zouden zich met hun leven hem verdedigen. Ondertussen kwamen er ook steeds meer Tibetaanse soldaten die hun uniformen van ‘People's Liberation Army' uit deden en wapens onder de bevolking uitdeelden om het gevecht aan te gaan. Een groep ministers verkondigde dat de getekende overeenkomst ongeldig was en dat Tibet afstand deed van de Chinese autoriteit. In een laatste poging om bloedvergieten te voorkomen bood de Dalai Lama zichzelf aan de Chinezen aan. De Chinezen antwoorden hierop met twee mortier granaten in de tuinen van het zomerpaleis. De Dalai Lama had nu alleen nog maar de keuze om te vluchten, verkleed als een soldaat kwam hij 14 dagen later in India aan. Na 3 dagen gevechten en na vele kapot gebombardeerde kloosters lag Lhasa bezaaid met minstens honderden Tibetaanse lijken. Na uitvoerig Chinees onderzoek moesten ze concluderen dat de Dalai Lama was gevlucht...
De Chinezen begonnen al snel met het socialiseren van Tibet, waarbij mensen verplicht werden om in Chinese teams te werken en de kloosters werden gestript.
Daarnaast besloot Mao ook nog iets heel doms, tegen protest van de Tibetanen in. Om tarwe en rijst te verbouwen in plaats van het gebruikelijke gerst. Maar dit is absoluut niet mogelijk op deze hoogte en heeft geleid tot minstens 70.000 doden door hongersnood.
In augustus 1966 had Mao het fantastische idee om ‘De Grote Culturele Revolutie van het Proletariaat' uit te voeren. Met als doel: een nieuw socialistisch paradijs te creëren. Dit gold voor heel China, maar Tibet leed hier het meeste onder. Twee maanden later begonnen ze de eerste rally van het ontheiligen en kapot maken van alles wat met religie te maken had. De drie jaar durende culturele revolutie zette Tibet hiermee compleet op z'n kop. Vanaf 1969 had China Tibet redelijk onder controle, maar er braken nog regelmatig opstanden uit, die kort maar krachtig werden gestopt. In 1972 mochten Tibetanen weer beperkt hun geloof uitoefenen, maar met weinig resultaat. In 1975 beschreven een groep buitenlandse journalisten (pro-Chinees) een verdrietig beeld van het land waar de mensen aangedaan zijn door het Chinese beleid wat eigenlijk geleid heeft tot culturele genocide.
Na de dood van Mao in 1976 hadden de Chinezen zelf ook het gevoel moeten hebben dat het ergens mis was gegaan in Tibet. Mao's opvolger besloot de regels omtrent Tibet te versoepelen en riep op voor een herstel van de Tibetaanse gewoonten. China deed een uitnodiging om de Dalai Lama en andere gevluchte Tibetanen terug naar Tibet te laten komen. Maar de Dalai lama zond eerst een onderzoeks team naar Tibet om te kijken hoe het land er voor stond. De conclusies hiervan waren wanhopig: 1.2 miljoen doden, destructie van 6254 kloosters, de absorptie van 2/3 van de ‘provincie' Tibet naar China, 100.000 Tibetanen in werkkampen en uitgebreide ontbossing. De Chinezen hadden later ook een onderzoek laten uitvoeren. Deze kwamen op iets minder harde conclusies uit, maar kwam overeen met het Tibetaanse onderzoek. De Chinezen stelde een 6-stappen plan in om de leefcondities en vrijheden van Tibetanen te verbeteren.
Vanaf 1980 was er een terugkeer van beperkte religieuze vrijheid. Ook opende er langzaam maar zeker steeds meer kloosters, zoals Jokhang en Potala. Maar verder schoot het nog niet op. De Dalai Lama werd eigenlijk niet meer dan een kantoorbaan in Beijing aangeboden en later werd die uitnodiging ook helemaal ingetrokken. Daarnaast werd er door de Chinese overheid ook immigratie van Chinezen naar Tibet aangemoedigd. Wat leidde tot een massa immigratie naar Lhasa. In 1986 werd ook voor het eerst toeristen uit het Westen de mogelijkheid gegeven om te zien wat het resultaat van het Chinese regeren in Tibet is. Helaas voor de Chinezen hadden de toeristen vaak sympathie voor de Tibetanen en zagen ze soms dingen die de Chinezen liever niet had dat ze zagen.
In 1987 begon een groep van 30 monniken om de Sera klooster te lopen en schreeuwen uit: ‘Independence for Tibet' en ‘Long live hi Holiness the Dalai Lama'. Dit aantal nam alleen maar toe, maar leidde helaas tot arrestaties. Vier dagen later werd dit weer opnieuw gedaan, maar dan ook met de Tibetaanse vlag erbij. De monniken werden geslagen en gearresteerd en dit leidde tot het samenkomen van een groep van 2000-3000 boze Tibetanen. Westerse toeristen die hier op uitkeken zagen politievoertuigen omgegooid worden en de Chinese politie begon te schieten op de menigte. China reageerde snel en verwijderde alle toeristen uit Lhasa, maar het leed was al geschiedt... De westerse kranten stonden al vol met berichten van ooggetuigen. De maanden daarop bleef het onrustig in Tibet. In maart 1988 was naast 18 dode Tibetanen en 150 gewonden ook een Nederlandse toerist in de schouder geschoten.
In mid zeventig werd de Dalai Lama officieel ontvangen door de Verenigde Staten, wat natuurlijk tot protesten vanuit China leidde. Op het US Congress heeft hij ook zijn vijf-stappen vrede plan toegelicht. Hij wilde een ‘zone of peace' creëren, waarbij de Chinese immigratie wordt gestopt; het terugkregen van mensenrechten en democratische vrijheid; voor de bescherming van de Tibetaanse natuurlijk erfgoed en het stoppen van het dumpen van nucleair afval op de hoogvlakte; en de discussie van Tibetanen en Chinezen over de toekomst van Tibet. De reactie van de Chinezen was dat dit een voorbeeld is van ‘splittism'. In 1989 ontving de Dalai Lama de Nobel prijs voor zijn inzet voor de vrede en vrijheid van zijn mensen.
Op 5 maart 1989 was in Lhasa de grootste anti-China demonstratie sinds 1959. Het punt wat betreft religieuze praktijken bleef de belangrijkste oorzaak van frictie tussen de overheid en de Tibetaanse mensen.
In 1989 overleed ook de 10e Panchem Lama, waarop de Dalai Lama in 1995 de 11e Panchem Lama identificeerde. De Chinese autoriteiten hebben deze jongen en zijn familie aangehouden (ze zijn sindsdien nooit meer terug gezien) en hebben vervolgens zelf een nieuwe Panchen Lama uitgekozen.
Kort daarna lanceerde China de anti-Dalai Lama campagne in Tibet, waarbij de Tibetaanse overheid afstand moet doen van de Dalai Lama. Afbeeldingen van de huidige Dalai Lama en het praten over hem in Tibet is ook verboden. In 2007 is ook nog is bedacht dat alle nieuw geïncarneerde Lama's goedgekeurd moeten worden door de Chinese overheid. Sinds 1990 is de Chinese overheid volop bezig om Tibet volledig te integreren in China. En sinds 2006 ligt er dus de trein, die dit ook nog is allemaal vergemakkelijkt.

Tibetaans Boeddhisme
Stukje over het geloof, komt nog wanneer we er zin in krijgen!

Dag 1 Lhasa: Oud en Nieuw on the ‘Rooftop of the World'
Lhasa ligt al op 3658 meter hoogte. Dat betekent dat je lichaam even nodig heeft om te acclimatiseren. Om hoogteziekte te voorkomen werd door de gids aangeraden ten eerste veel te drinken, maarrr nog veel beter veel chocolade en bananen te eten! Hmm, goed nieuws dus!
Eenmaal in het hotel aangekomen ontmoeten we onze reisgenoten. Nog drie andere Nederlanders, een Duitser en een Fransman. Ziet er als een leuk, maar gevarieerd reisgezelschap uit!
Vandaag is het de 31 december, dus dat betekent oudjaarsavond! 's Avonds zijn we met z'n allen lekker uit eten gegaan en vervolgens een cafeetje ingedoken, waar we nog vier Nederlanders tegen kwamen. Gezellige avond gehad, maar helaas doen ze in Tibet eigenlijk niets met Oud en Nieuw. Het Tibetaanse Nieuwjaar (begin maart) is hun nieuwe jaar en dat is een belangrijke feestdag voor hen. Dus we misten de oliebollen, champagne en vuurwerk wel een beetje. Maar aan de andere kant nu staan we oud en nieuw op de ‘rooftop of the world' te vieren, wat toch een heel speciaal gevoel geeft!
Na twaalven waren we eigenlijk helemaal kapot en zwaar toe aan ons bed. We merkten nu pas voor het eerst dat we echt op grote hoogte zitten: erg moe, een stukje lopen is een stuk zwaarder, sneller ademhalen (helaas had Yasmin een verstopte neus, wat leidde tot keelpijn) en dan het aller ergste... onze kamer zat op de vierde verdieping. Jemig, geloof ons, die vier trappen oplopen was echt horror!!! Eenmaal bovenaan gekomen, waren we helemaal buiten adem... echt bizar! Nou, toe aan een heerlijk nachtje slapen voordat we morgen het Tibetaanse leven gaan opsnuiven.

Lhasa
Lhasa... de woonplaats van vele Dalai Lama's, doel van vele pelgrimstochten en het hart en ziel van Tibet blijft ondanks de aantasting van de moderne Chinezen invloeden, een bijzondere stad. Het wereld beroemde Potala Palace, dat uitkijkt over één van de hoogste steden ter wereld, maakt dat Lhasa al voor 4 eeuwen een belangrijk pelgrimsoord is. De stad heeft daarom ook niets voor niets de naam: ‘Holy City' gekregen. Voordat de stad door de Chinezen werd overgenomen had het een populatie van ongeveer 20.000 tot 30.000 mensen. Terugkijkend naar foto's van voor 1950, was het een kleine stad gevestigd rondom het Potala Palace. Tegenwoordig heeft Lhasa een populatie van ongeveer 500.000 mensen, met een verhouding van 2:1 wat betreft Chinezen/Tibetanen.
De oude Tibetaanse wijk maakt nog maar een klein deel uit van Lhasa. De moderne stad eromheen is een enorm opkomende Chinese stad. Dat deel groeit enorm met vele nieuwe gebouwen, supermarkten en winkels. Voor spijkerbroeken kan je ook hier gewoon bij een Jack & Jones terecht. De stad veranderd op dit moment erg snel...

Dag 2 Lhasa
Voor de eerste dag staat op het programma om twee monasteries te bezoeken.

Deprung monastery
Ongeveer acht km ten westen van Lhasa ligt het Deprung monastery. Dit klooster was eens één van de grootste en rijkste kloosters ter wereld. Deprung betekent letterlijk: ‘rijst stapel'. Het dankt de naam aan de vele witte kloostergebouwen die langs de heuvel gebouwd werden.
Het is opgericht in 1416 en binnen een jaar na voltooiing, bevonden zich 2000 monniken in het klooster. In 1530 kwam daar de tweede Dalai Lama wonen en vanaf dat moment woonde de volgende Dalai Lama's daar ook. Tot de vijfde Dalai Lama, die het Potala Palace heeft gebouwd. Vanuit Deprung oefende de Dalai Lama's hun politieke en religieuze macht uit over Tibet. Nu zijn de Tombes van deze drie Dalai Lama's hier ook terug te vinden. Het is redelijk gespaard gebleven tijdens de Culturele Revolutie en er leven nu zo'n 600 monniken. Kort voordat de Chinezen Tibet overnamen in 1951 bevonden zich wel zo'n 10.000 monniken in het klooster.

Het kloostercomplex an sich maakte met al zijn vele gebouwen al een flinke indruk op ons. Er werd verteld dat foto's maken buiten het klooster toegestaan was, maar in het klooster moet er voor betaald worden. En die kosten kunnen flink oplopen, aangezien je per ruimte moet betalen en één tempel heeft zelfs meerdere ruimtes! Dus we besloten dat we één mooie ruimte zouden uitkiezen waar we foto's zouden maken.
We bekeken het klooster aan de hand de route die alle pelgrims aflegde. Het was letterlijk eenrichtingsverkeer...gebouw in, gebouw uit... ruimte in, ruimte uit. Wat een enorme stoet met Tibetanen die er continu, waarschijnlijk de gehele dag en dus elke dag, door het klooster lopen. Pelgrims die van overal uit Tibet komen om de heilige plekken van Tibet te bezoeken, waaronder ook dit klooster. Jong of oud, ziek of niet... iedereen is aanwezig. Sommigen werden zelfs gedragen op de rug van een ander!
Maar een pelgrimstocht is voor de Tibetanen niet alleen maar naar een heilige plek wandelen, bezoeken en dan weer terug naar huis. Er zijn een aantal activiteiten die de pelgrims helpen te focussen op de concentratie gedurende een bezoek. Een aantal ‘activiteiten' die wij gezien hebben: Bij het begin van het klooster werd ons uitgelegd dat alle Tibetanen een Kora uitvoeren. Kora wordt uitgevoerd door het met de wijzers van de klok mee rondlopen om tempels, stoepa's, heilige bergen, heilige meren... kortom alles wat heilig is dus. Dus in het klooster zie je de mensen altijd en overal rechtsom ruimtes/beelden lopen. De gehele route lang hoor je een soort van zingend gemurmel. Dit worden ook wel Mantra's genoemd. Mantra's zijn woorden of uitspraken die tussen een gebed en een spreuk in liggen. Deze kunnen ritmisch worden herhaald (chant). Het heeft als doel om de gedachten nog intenser te maken met waar ze mee bezig zijn. Een bekende Tibetaanse mantra is: ‘Om mani padme hum', dat iets betekent in de trant van: ‘Ik eer de vrucht (wijsheid) van de lotusbloem'. Ook worden er overal vele offers gedaan. Kathaks (witte ceremoniële sjaals) worden geofferd aan Lama's en heilige beelden als teken van respect. Daarnaast zagen we ook veel zaadjes en geld geofferd worden aan altaren. De monniken treden dan ook vaak op als geldwisselaars, waarbij de Tibetanen een 10Y biljet kunnen omwisselen naar een 1Y bankbiljet (waar Mao op staat afgebeeld... juist degene die Tibet ingelijfd heeft). Dit omwisselen wordt gedaan om te zorgen dat een Tibetaan, met een vaak gelimiteerd budget, meer verspreid over het klooster kan offeren. Wat verder opvalt, is dat er overal boterlampen staan. Door alle ruimtes heen hangt dan ook een typische geur van gesmolten boter. Ook dit is een belangrijk offerritueel van de Tibetanen. Je ziet ze bijna allemaal met een grote pot met yakboter (dan wel gesmolten in een thermoskan, dan wel vast in een potje), de boter toevoegen aan de lampen. Boter fungeert hier dus als kaarsvet. Een erg intense geur, die in het begin erg opvalt, dan vervelend gaat ruiken, maar op den duur niet zoveel meer opvalt.
Alle gebouwen zijn van binnen mooi om te zien, er wordt veel gebruikt gemaakt van beelden, kleuren en afbeeldingen. Je ziet iedereen ook overal zo eerbiedig langslopen, overal voor buigen, dan wel aanraken. Op sommige plekken werd het erg druk in de gebouwtjes en dan zijn de mensen (gelukkig wel Tibetanen) die de ruimtes bewaken overijverig bezig om te zorgen dat iedereen doorloopt. Soms hebben ze een soort van stok met iets zachts eronder, en die slaan ze dan op iemands hoofd als die te lang gebogen en dus de rest ophoudt. Dat zag er werkelijk waar echt te grappig uit, maar het was uiterst serieus bedoeld. Ook de kinderen worden dit jong bijgebracht en soms zie je het hoofd van een kindje dat even niet oplet diep naar beneden gedrukt worden, omdat ze natuurlijk wel voor alles gebogen moet hebben!
Het geloof is hier zo intens, zoveel mensen... en daar stonden we dan midden tussen in. Heel erg bijzonder om dit mee te maken. Al deze prachtige mensen.... die zoveel hebben meegemaakt wat betreft de Chinezen, maar toch blijven vechten voor waar zij achter staan: hun geloof, hun cultuur en hun manier van leven.

Dit beeld wat we schetsen, hebben we eigenlijk in elk klooster terug gezien. In sommige wat intenser, omdat het een belangrijker klooster is waar meer pelgrims naar toe gaan, maar in meer of mindere mate is dit het gevoel wat we elke keer weer hadden wanneer we een klooster betraden.

's Middags lunchen we met z'n allen en maken we kennis met de verrukkelijke Tibetaanse momo's en de o zo populaire Lassi's (de laatste zijn ook erg populair in Nepal en India). Momo's zijn eigenlijk een soort dumplings zoals in China. Meestal gestoomd deeg, maar kan ook gefrituurd zijn, met bijvoorbeeld groenten of vlees of beide er in. En een lassi is een traditionele yoghurt drank (oorspronkelijk ergens vanuit India). Het is een soort shake van fruit met yoghurt en vooral de banana lassi is erg lekker!

Sera monastery
Ongeveer 5 km ten noorden van Lhasa ligt het Sera monastery. Dit klooster had ooit een kloosterpopulatie van 5000 monniken en is nu gereduceerd tot een paar honderd (oorzaak zijn natuurlijk weer de Chinezen). Het is opgericht in 1419 en op het hoogtepunt bevatte het klooster vijf colleges (ruimtes waar de monniken studeren), Sera heeft de Culturele Revolutie overleefd met lichte schade, maar veel van de kleinere colleges zijn vernietigd. Ze zijn nu nog steeds bezig met restauraties van deze gebouwen.

Bijzonder aan dit klooster zijn de ‘Clapping Monks'. De monniken die elke middag gaan debatteren en dat doen ze door middel van een soort ‘klap-spel'. De monniken discussiëren in de ‘debattuin' op luide toon met elkaar over Boeddhisme en het geloof, maar soms ook over alledaagse zaken. Om hun argumenten kracht bij te zetten klappen ze hard in hun handen en stampen soms op de grond. Meestal doen ze het in koppels, de één zit en de ander staat. Een erg apart gezicht, om deze schreeuwende, klappende monniken zo bezig te zien. Maar na een tijdje gekeken te hebben begint het ook wel te fascineren, sommigen zijn zo fanatiek! Alleen jammer dat we niet kunnen verstaan, geen idee waar ze nou precies over debatteren...

Vervolgens konden we natuurlijk nog een kijkje nemen in de kloostergebouwen zelf. Maar er stond een immens lange rij vol met Tibetanen voor de ingang. Aangezien wij ‘buitenlanders' betalen om het klooster te bekijken, geldt ook onze voorrangsregeling. Dus we konden deze lange rij (net Walibi World in hoogseizoen, waarbij je 1,5 uur moet wachten op een attractie) voorbij lopen. Lichtelijk ongemakkelijk lopen we langs iedereen, maar de meeste vinden het helemaal niet erg en vinden het volgens mij allang leuk dat wij komen kijken. Ook dit was weer een prachtige monastery om van binnen te zien en mee te maken.

Namiddag
Aan het einde van de middag zijn we vrij om zelf nog even een rondje in Lhasa te lopen. We zijn hier door een aantal straatjes van het oude Tibetaanse wijk gelopen, waar overigens ook ons hotel was. Overal zijn stalletjes waar ze van alles verkopen; van groenten en vlees tot kleding en prullaria. Een leuk gezicht. Ook zie je de typische Tibetaanse bouwstijl in Lhasa: witte bakstenenhuisjes met brede zwarte kozijnen. Verder is het oude centrum waarschijnlijk altijd druk met vele pelgrims die hun bezoek doen aan Lhasa.
Door Lhasa heen lopen geeft ook een heel dubbel gevoel. Het is duidelijk echt een bezette stad. Om de 20 meter staan groepjes met Chinezen militairen met wapens. Als je een beetje oplet, zie je dat er her en der zelfs sluipschutters op de daken liggen. Dit allemaal om de ‘rust' te behouden, want stel je voor dat de Tibetanen in opstand komen. Het ergste om te zien waren alle Ch